Reserveren via

reservering@kerkje-ellesdiek.nl

of bel 0113612681

Rinus Verheijke, die a as 14 jaèrigen de bevrijdieng meemikten ieuw een toespraek mie z’n belevenissen van dien tied.

Ieronder z’n verhaal.

 

WAN KRANTEN WAERE D'R NIE 

 Rinus Verheijke

Beste mèènsen,

Om te begunnen wil ik bedanke voe de  uutgenodigieng om 'ier iets te vertellen over den oorlog en  de bevrijding.

 

Ik vinde 't nog à wat om 'ier in Ellesdiek,  't durp dì à 'k naebie 70 jèèr nie mì weune, m'n voordracht te meugen 'ouwen.  En ik 'oope dà 'k nie aol te vee fouten maeke in m'n moedertaal,  wan dat is 't Zêêuws toch.

Ik gae vertelle 'oe ik as jongen van 10 tot 14 jèèr den oorlog,  en dus ok de

Slag om de Schelde,  beleefd èè. 't Is 't zelfde verhaal as in 1994,  bie vuuftig jèèr bevrijdingsherdenking.

 

Êên van d'êêste diengen, die à 'k van 't begun van d'n oorlog nog voe me ziee, is de komst van de Duitsers in 't durp.  Me stoenge te kieken, of à d'r een optocht langs kwam. Mè gin mèèns zei wat. D'n voorsten, een soldaat op 'n motor mie 'n zijspan, mie 'n helm op, z'n geweer schuin op z'n rik…, vroeg nì "das Internierungslager".

Dat was 't fort, en dì zatte de NSB-ers op'eslote.

En ie­derêên wees gauw in de richting van 't fort. En toen reeë ze vadder....

 

Di bin 'êêl d'n oorlog vee soldaten op 't durp 'ewist. Natuurlik in 't fort,  mè ok in

"'t Van Attum'uus",  in gevorderde 'uzen,  en in de schole.  M'èè nog schole 'ehad in d'erreberge van Arjaan Vrage.  An de kant van 't Slot ao die 'erreberge een kaele muur, en dì wiere de plakkaten mie "Mussert of Moskou",  "Koenraad van de Arbeidsdienst",  en mêêr van dat spul op'eplakt.  Me voelden ôôns à 'êêle ver­zetsstrijders,  à me die d'r zo gauw meugelik probeerden of te pulken.  Dat gieng natuurlik 't beste à de liem nog nie goeed draoge was!   Of Mussert z'n aogen uut te steken mie een stokje….  De twìtalige "Bekanntmachungen", mie die vette zwarte letters, 'ienge op 't plakkebord,  neffen 't gemêênt'uus.  Soms stienge dì de naemen van dôôd'eschote mèènsen van 't verzet,  of van gijzelèèrs op.  Me waere d'r ontzettend kwaed om,  dat verzetsmèènsen dôôd'eschote wiere.

Mè gij­zelèèrs,  mèènsen die à niks 'edaen ao, dàt begrepe me nie:  zòiets kàn toch nie.  À 'k noe van 'n gijzelienge 'ôôre' of leze,  dan is dat gevoel nog aoltied 'tzelfde.

 

't Was voe ôôns,  schoolguus,  toch een biezonderen tied.  Me speelden ôônze gewone spelletjes,  mè dì kwaeme ok andere bie. Me lieepe d'r soms tussendeur à de Duitsers oefeniengen 'ieeuwe,  en mie losse flodders schote.  Ze joege ôôns dan nog à es wig, mè dat 'ielp nie aoltied.  Net  as à j' een jongen 'ond wigjaegt.

Me kenden aol d'r wapens en d'r rangen, me kenden aolle soorten vliegtugen: Heinkels,  Messerschmits,  Junkers…, en natuurlik laeter ok d'Engelse en d'Amerikaanse: Spitfires, Typhoons, Mosquito's, Lancasters, Boeings, enzevoorts...

À me oorlogje speelden ― en dat doee guus nog aoltied in oorlogstied,  kiek mè op de televisie ― dan ao me êên probleem: gin êên wou d'r Duitser weze, mè zonder vijand kù j' nie makkelik oorlogje spele!

 

Me moste ok Duits lêêre op schole.  Vier uren in de weke.  Dat was verplicht.

Zò jonk as à 'k was, ao 'k 't dì nie makkelik mie:  ik vond Duits een môôie taal

― dat vinde 'k trouwens nog aoltied ― en de verhalen in 't lêêrboek "Deutsch für die niederländische Volksschule" waere vee môôier as die sullige verhaaltjes in ôônze boekjes, die à j' elken kêêr wee opnieeuw most leze. Dus an êên kant dee 'k 't graag, mè an d'andere kant wou 'k natuurlik ok anti-Duits weze, 't waere ommes ôônze vijand'n!  En juffrouw Mulder,  die à die Duitse lessen gaf,  was een prima lêêrkracht, me krege zelfs extra lessen natuurkunde bie d'r thuus.

Mè ja, dì was nog 'n probleem: ze was pro-Duits.... Dat vonde me toch wè jammer.

 

D'êêste vier jèèr van d'n oorlog viele voe ôôns, schoolguus, wè mee.  Me 'ôôrden de mannen kankere over te weinig tebak,  en de vrouwen over slecht koffiesuregaat,

mè dì zatte ôôns nie mie. Me waere ok vee te jonk voe de "Arbeitseinsatz" en voe

't werken an de "Wehrmacht",  zòas gaeten graeve en baomen omzaege voe de Rommel-asperges.  En van de ondergrondse en de onderdukers wiste me glad niks, dat wier nie an ôônze neuze 'ehange.

 

Dì bin ok nog Franse krijgsgevangenen 'ewist,  die in 'n oud 'uusje onderan d'n nieeuwen diek,  bie de veste,  boezeneerden.  Ze moste ergens bie de kaaie werke. Z'ao d'r jassen dan an d'n diek 'eleid, en à de schildwacht even d'andere kant op keek, stakke me appels of 't êên of 't are d'r onder.  Laeter mochte me nie mì an d'n diek en op de plaete komme,  dat wier "Sperrgebiet".

En dus most 'k an 'n touwtje in de kaaie lêêre zwemme!

 

Me waere gek op de lege geweer'ulzen; die zochte me à de Duitsers 'eoefend ao.

Of mitrailleur'ulzen van vliegtugen nae 'n luchtgevecht. En à d'r 'n vollen bie was, was dat natuurlik nog vee môôier…. Toen à de bezetting bie gebrek an jonge soldaten begon te bestaen uut ouwe mannen en Armeniërs,  zagge me mie 'n stik of wat jongers kans om volle petrôônen te stelen uut een bunkertje an d'n diek.  't Kwam natuurlik uut.  Me zulle d'r wè te vee over op'eschept èè.  Mè 't lieep goeed of:

De commandant kwam op schole,  ie 'ieuw 'n preek,  en sloeg op z'n revolvertas.…

Ie lieet ôôns 24 uren opslute in 't 'uus van Kole an de Kaaiestraete.  Op waeter en zure Duitse kuch…. 't Zà wè iemand 'ewist èè,  die à begreep,  dat Hitler en z'n maats zachjesan op d'r leste gos lieepe…, en dat dat bitje petrôônen Duitsland ok nie mì kon redde…. En misschien ei Syke Mulder wè 'n goeed woordje voe ôôns 'edae, wan die twêê konne êêl goeed mie mekare opschieete…, ze zatte nog à es neffen mekare op den divan ....

 

Ik ziee m'n eigen nog laope,  neffen de pelisie, mie m'n deken, en 'n appel in m'n zak. Bie 't fouilleren mocht ik dien appel 'ouwe.  Corre Stout'amer zat in de kaemer d'r neffen, en me mikten 'n gatje in 't behang tussen de kaemers. Twint à me dat deeë, zat Corre op z'n ledekant, wan dat stoeng tegen dat papiere muurtje.  't Zà wè 'n oud rot ledekant 'ewist èè, wan inêêns donderden 't in mekare.  Natuurlik kwam d'r direkt 'n Duitser mie z'n spiekerlèèzen d'n trap op'evloge, mè ie schoot in de lache, toen à-t-'n Corre beteuterd tussen de planken zag zitte....

M'n moeder ei die nacht nie 'eslaepe.

 

Onverwachs 'ôôrden me van de landing in Normandië, d'n zesden juni 1944…. Dien datum vergete 'k nôôit mì. 'k È d'n bie ôôns thuus in de muur 'ekrast, in 't poortje.

'k Weet nog 'êêl goeed,  dat iederêên docht,  dat 't noe nie lange mì zou dure.

Mè 't schoot slecht op.  An 't ôôstfront gieng 't goeed, mè dat was varre wig.

't Wier een lange zummer.

 

En toen kwam september vierenvêêrtig.  D'overkant wier bevrijd.  Duitse soldaten vluchtten in paniek in bôôtjes over de Schelde.  Mè ze lieepe soms vast op de plaete, wan z'ao gin verstand van 'aog en  lêêg waeter.  Ze verdronke of wiere deur Engelse vliegtugen beschote;  dekking zoeke konne ze nie op die plaete.

 

't Was een angstigen tied.  Duitse artillerie schoot nì d'overkant,  en de Engelse schote trug.  Elk moment van d'n dag kon dat gebeure.

Zo vieele d'r op een dag een stik of wat granaten in 't durp….

Janna van Kees Vreijke kreeg een granaatscherve in d'r 'als…., en ze bloeiden dôôd. Thomas, de post, ao nog 'eprobeerd d'r slagader dicht te douwen.

Ze was nog nie lange 'etrouwd…. Nòg ziee 'k voe me, 'oe à Jewannes Korstanje, d'r man, glad overstuur d'n oprèl van de Lange Viele opkwam, op weg nir 'uus.

 

Ok begonne toen de bombardementen mie raketbommen en zwèère bommen,

en de beschieetingen mie mitrailleurs deur Engelse vliegtugen…, op d'n toren.

Dat was een uutkiekpost voe de Duitsers.  't Was eigenlik nie om uut te 'ouwen.

Dì waere wè pamfletten uut vliegtugen 'estrôôid, dat aolle mèènsen an de monding van de Schelde wig moste, mè me woue nie.  M'ao aollerlei smoesjes om te bluven. De monding van de Schelde,  dat was toch Vlissinge?  Mè bluve, dat gieng nie mì.

Nòg 'ôôre 'k Jan Oeele ― die was toen loco-burgemêêster ― zèègge:

"Mèènsen, me motte aollemille wig."  En toen gienge me, nì Driewegen, Overzande, Ternisse, en zò meer.  Ôôns gienge nì Ouwelande.  Nì Arjaen en Cootje Westveer, nog femielje van m'n moeders kant.

 

Noe zeie ze dat de vliegtugen nie kwaeme à 't duuster wier;  of à dat wèèr was wete 'k nie. Dus gienge me mie pèèrd en waegen zò tegen d'n aeven nog wat 'uus'ouwen en zò 'aele.  Ik zou achter in 't 'of de kernienen 'aele,  en ik dee z'in een veilingkiste. Mè 'k weerden m'n eigen nog à, en ik dee d'r vee te vee in   . En ik kon ze mie m'n vêêrtien jèèr nie draege.  En toen à 'k om 'ulpe wou, spronge die rotbêêsten d'ruut.

'k Wist gin raed.  'Oe à 'k ze toch op Ouwelande 'ekregen èè, wete 'k nie mì.

 

Ik weet ok nog dà me m'n Ome Geleijn Vreijke giengen 'aele.  Overaol in 't durp bomtrechters, verwoeste 'uuzen, pannen van de daeken, kepotte ruuten enzevoorts. Ome Geleijn was gewond, ie ao 'n bomscherve in zijn bost.

Wì à-t-'n lag weet ik nie mì…. In een bèèdde bovenop 'n bandewaegen mie z'n eigen pèèren d'rvoe èè me 'n nì Driewegen 'ebrocht. Dì is-t-'n 'esturreve.

Laeter, toen à m'à lange bevrijd waere, 'ôôrden me dat ok nog Ome Jan,  een jongere broer van m'n vaoder, bie de bevrijding van Walcheren 'esneuveld was deur een voltreffer. Toen è 'k voe 't eest van m'n leven m'n vaoder zie schrêêuwe….

 

En 't bombarderen gieng mè deur.  Dì is ok nog 't trieste verhaal van Saore Oost'oek, de wijkverpleegster, die 't lege durp ingieng om te kieken of à d'r nog gewonde waere. Ze kwam nie trug; Jan Platschorre vond 'r, voorover op d'r knieeën, mie 'n bomscherve in d'r rik…. Dôôd. Zukke verhalen 'ôôrden me dan zò noe en dan vertelle, wan kranten waere d'r nie.

 

Op 'n nacht ― me waere dus in Ouwelande ― mikten m'n moeder ôôns wakker; ze slieep aoltied à slecht.  M'ôôrden een zwèèr gebrom.  Laeter begrepe me dat dat de landingsbôôten waere op weg nì Bèèrlande. Toen begon de Engelse artillerie vanof d'overkant te schieeten.  M'ao in 't hof een schuulkelder 'emikt van zandzakken en dì woue me nì toe.  Mè me waere 't 'uus nog nie uut of dì kwam een granaat angiere en ie sloeg bie de buren vlak voe d'r schuulkelder in….

Ze waere net buten en me 'ôôrden ze schrêêuwe. Nie lange…. Toen waere ze dôôd.

Ôôns durfden nie mì nì buten.  Me bin mè in de gank bluve zitte.

M'n zus Jopie, die à toen nog mè viere was, weet nog goeed dat Cootje Westveer mie 'n EHBO-kiste op d'r knieeën zat,  en die kiste zat glad onder 't bloeed.  't Was

mè 'n klein wondje an Cootje d'r 'ôôd, en 't ao nie vee om 't lief, mè 't bloeiden zò....

À 'n granaat kort floot,  dan was 'n vlakbie;  à ze lange flote, vloge ze over je 'ene…. Ik bin nôôit mì zò benauwd 'ewist as toen.

 

Toen à 't schieeten op'ieeuw, lieepe me zò 'ard as à me konne nì D'n Doeel. Dì ao

de vel'wachter een arrestantencel, en Arjaen Westveer beweerden dat die veilig was. M'èè in die cel,  vol'epropt mie mèènsen ― dì waere d'r zeker mêêr die à dochte dat 't 'n goeie plekke was ― wee 'n beschieeting mee'emikt.  Ik dienke noe dà me mie 't front mee'elaope bin.  Laeter begrepe me, dat ge-laope aoltied stom is.

M'n vaoder ao 'eziee dat die cel mè 'n 'alfstêêns muurtj' ao,  mè ie ao mè niks 'ezeid. In die cel was 'n oud wuufje,  dat à brôôd smèèrden en uutdêêlden.  De granaten gierden,  sloege vlakbie in,  en zie rieep mè: "Wie mot er nog 'n boter'am? Mie spek of mie woste?"

Toen à 't stille wier,  en d'r êên nì buten gieng kieke,  rieep 'n:

" 'k È soldaten mie platte helmen 'eziee!  Ze bin d'r!"

Mè ze stierden 'n trug,  nì binnen,  't was nog vee te gevèèrlik.

 

Toen bin me ok nog nì de Bèèrlandse meule 'elaope, wan die ao dikke muren. Onderweg,  langs d'n diek,  zagge me in 'n êênmanspitje 'n Duitser ligge, mie 'n kogelwonde net onder z'n helm,  en bloeed over z'n gezicht en z'n jas….

Z'n geweer lag op de rand.  Motorordonnansen scheurden over de wegen, die à kepot 'ereeë waere deur de rupsvoertugen.

In die meule bin me nie mì beschote.  De Canadezen kwamme even uutruste en dêêlden sigaretten uut.  Ze kamden allêêne nog de polder uut om Duitsers, die à d'r eigen nog nie over'egeven ao,  uut te schakelen,  zòas à dat 'êêt.

 

De êêste daegen nae ôônze bevrijding probeerden iederêên de schae zòvee meugelik wee 'n bitje op te rumen.  Me 'aelden bie de slachter immers vol vlêês, van nôôdslachtingen van gewonde koeien en pèèren.

De spullen van de bevrijders vonde me prachtig.  Me keke ôônz' aogen uut.

 

En toen kwaeme ok de verhalen,  wieen à-t-'r er dôôd was, of gewond.

Dì was ok Jannie Platschorre bie, die à even oud was als ik.  Toen à 'k nog kleine was, ao 'k vee mie d'r 'espeeld.  Me konne gin van twêêën de R zèègge,  mè zie mikten d'r een L van en ik een J….  Laeter op schole konne me even goeed rekene, dus waere me saemen 't varste in 't cijferboekje bie Meester Pauw.  À dat boekje uut was,  most je vadder in 'n ander boekje,  dat à-t-'r op volgden.  Mè van dat volgende dêêltje was d'r me êêntje…. Toen moste me saemen in de banke zitte, mie 't boek tussen ôôns in….  Dat was iets biezonders in dien tied: neffen 'n misje zitte!

Mè me vergeleke stiekem ôônze antwoorden,  en à die klopten,  'oefden me de somme nie mì nae te rekenen.  Dus toen gieng 't nog vee gauwer.

Op 'n keer mikten me dezelfde fout. Mè dì trapten Sjors nie in....

En noe was Jannie dôôd,  saemen mie d'r moeder en d'r zus Merietje. Deur Duits geschut vanof 's-'Êêren'oek.

 

Mè 't leven gieng deur,  en dì was vee te beleven voe jongers van ôônze leeftied.

Me gienge trug nì Ellesdiek.  Overaol puun.  De kerke was kepot, en van d'n toren stieng d'r allêêne nog mè 'n stompe. De schole was ok kepot; de villa van Van 'Attum was glad of'ebrand.  Ôôns 'uus stieng d'r nog.  Me 't was een troep.  Pannen d'r of, ruten d'ruut,  een gat in de muur,  en aolles was nat, wan 't regenden vee dat nèjèèr. Toen à me gewèèr wiere, dat d'r vee 'estole was  vonde me dat 'êêl erg.

Bie iederêên.  En nie deur soldaten.  'Oe is 't meugelik, dat gewoon burgers, misschien wè van j'-n-eigen durp, of anders uut de buurte, plundere?

 

Natuurlik waere me ok bliee mie de bevrijding.  En dì was ok fêêst, mè nie zo uutbundig.  Zêêuwen bin nie zo uutbundig, dienke 'k.  En misschien lagge de angst en de verlieezen an mèènsenlevens,  'uzen,  bêêsten en zo mêêr nog te vers in 't geheugen.

En d'n oorlog was nog nie of'elaope.  Me waere ok benauwd voe de V1's die winter. Die wiere deur de Duitsers vanuut 'Olland op Antwerpe of'eschote. Mè die rotdiengen deugden van gin kanten, en vloge dikkels uut de koers, toe bie ôôns toe. Elk moment van d'n dag kon d'r zò'n dienk an komme vliege.  Me kenden dat gebrom percies.

 

Wat deeë ôôns, jongers?  Schole was d'r nie; ik was in september êên dag nì Goes 'ewist. Omdat d'r gin elektriciteit was, probeerden me bie de Engelse peterolie vast te kriegen.  Voe tieen eiers kreeg j' een jerrycan vol.  Ze waere gek op verse eiers, wan dat eierpoeier konne ze nie mì ziee.  Zó lêêrden 'k m'n êêste Engels:  je most nie om "petrol" vraege,  wan dan kreeg je bezine;  peterolie was "paraffin"!  Ze zatte overaol langs d'n diek,  mie 4 cm snelvuur luchtafweergeschut.  À d'r nog es 'n ienkele keer 'n Duits vliegtuug overkwam,  leek 't wè of à de wèèreld vergieng,  zò schote ze dan.

 

Me waere verwonderd over de vele spullen die à z'ao;  en ze liete aolles mè rondsliengere. Dat was wat anders dan 't Duitse leger toen à 't op z'n èènde lieep! Overaol in 't land lagge spullen:  geweren,  granaten,  volle granaat'ulzen,  munitie, jerrycans, 'andgranaten, blindgangers en klêêren. Gevèèrlik spelegoeed voe jongers. Mè je mò nie vergete,  dat me d'n 'êêlen oorlog dat spul 'ezieen ao,  en zòdoeende d'r behoorlik wat van of wiste.  À me dan in Koedurpe of an d'n diek mie 'n gevonde geweer of 'n mitrailleur gienge schieete ― wan munitie ao me zat ― deeë me nie aol te stom.  Dus dì bin gin ongelukken mie gebeurd.

 

Ik è nog êên verhaal.  Dat van die blindganger, een zwèèren bom, in 't pertael van

de schole, of liever wat à-t-'r van de schole over was.  De ontsteking wier d'r uut 'ehaele, en toen reeë ze d'r mie nì de Trenteweg.  De commandant kwam bliekbèèr nie uut Zeeland.  Ie zei: "Laat hem maar ontploffen achter dat heuvel­tje…."

En dat deeë ze,  mè dat "heuveltje" was 20 ton sukerpeeën,  aollemille bie mekare 'ekruud deur Merien Lôôij,  en netjes of 'edekt mie grond!  In plekke van een 'aop peeën ao Merien noe een enorme bomkrater in z'n land.  Noe was 'n die peeën toch nie mì kwiet 'erocht,  wan die winter is aolles 'erot, mè toch.  Merien was goeed kwaed…. Me wiste nie dat ze toen in 'Olland die winter goud gavve voe 'n pee....

 

Beste mèènsen,  ik wil eindige mie 't volgende:

À 'k bie plechtige gelegend'eden 't Wilhelmus 'ôôre,  dan mò 'k noga es dienke an de begraefenissen van de slachtoffers van ôônze bevrijding.

De mèènsen wiere begraeve in kisten van ruge stellingplanken,  wan fesoenlik 'out was d'r nie.

Ik ziee dan dikkels wee voe me dat grôôte open graf mie die kisten van ruge stellingplanken,  nog wit van de cement.

En dan 'ôôre 'k ôôns wee mie 'n 'andjevol mèènsen ôôns volkslied zienge.

 

Ik dank U voor Uw aandacht.

Rinus Verheijke

Reserveren via

reservering@kerkje-ellesdiek.nl

of bel: 0113612681 Annie Meneere